Kaupmáttur launa vex hraðar en einkaneysla

23.11.2016 10:43

Kaupmáttur launa hefur að jafnaði aukist um 10% í ár frá fyrra ári ef horft er til fyrstu 10 mánaða hvors árs. Er það hraðari aukning kaupmáttar en mælst hefur að jafnaði milli ára undanfarna áratugi. Mikill vöxtur einkaneyslu í ár helst í hendur við sögulega mikinn kaupmáttarvöxt. Síðasta uppsveifla var ólík að þessu leyti en þá var vöxtur einkaneyslu á tímabili margfalt hraðari en sem nam kaupmáttarvexti.

Nýbirtar tölur Hagstofu Íslands um launavísitölu og vísitölu kaupmáttar launa sýna að launavísitalan hækkaði um 0,3% í október. Undanfarna 12 mánuði nemur hækkun launavísitölunnar 10,4%. Það er nokkuð hægari árstaktur en mældist fyrr á árinu, enda gætti þá áhrifa tveggja kjarasamningsbundinna hækkana á tímabilinu hjá stórum hluta launþega. Engu að síður er hækkun launavísitölunnar mikil í sögulegu ljósi, sér í lagi þegar tekið er tillit til þess að verðbólgan hefur á sama tíma verið óvenju lítil miðað við íslenska hagsögu. Kaupmáttur launa hefur því vaxið meira í ár að jafnaði en dæmi eru um síðustu áratugi.

Hraðasta kaupmáttaraukning um áratuga skeið

Vísitala kaupmáttar launa hækkaði um 0,3% í október frá mánuðinum á undan og 12 mánaða hækkunartaktur vísitölunnar mældist því 8,5% í mánuðinum. Líkt og með launavísitölu var kaupmáttaraukning launa þó hraðari fyrr á árinu, og nam aukning kaupmáttar launa að jafnaði 10% á tímabilinu janúar-október frá sama tíma í fyrra. Fara þarf aftur um 18 ár til að finna svo hraða kaupmáttaraukningu í tölum Hagstofunnar, og þá aðeins um þriggja mánaða skeið.

Ástæða þess hversu hratt kaupmáttur launa vex þessa dagana er í sem stystu máli sú að hröð styrking krónunnar hefur vegið á móti verulegri hækkun innlends kostnaðar í verðlagsþróun hér á landi. Á móti ríflega 10% hækkun meðallauna m.v. launavísitölu í október og tæplega 13% árshækkun á markaðsverði íbúðarhúsnæðis skv. VNV-mælingu sama mánaðar vegur rúmlega 14% styrking krónu á tímabilinu ásamt afar lítilli innfluttri verðbólgu. Því  er heildar kostnaðarþrýstingur á verðlag hóflegur þessa dagana og launþegar njóta að mestu leyti nafnhækkunar launa án þess að umtalsverð verðbólga éti hana upp.

Eiga heimilin fyrir einkaneysluvextinum?

Einkaneysla óx um 7,7% að raungildi á fyrri helmingi ársins frá sama tíma í fyrra skv. bráðabirgðatölum Hagstofunnar. Einkaneysluvöxturinn var því nokkru hægari samkvæmt þessum tölum en sem nam kaupmáttaraukningunni. Er þá ekki tekið tillit til þess að landsmönnum fjölgaði á tímabilinu, sem alla jafna ætti að skila ríflega 1% aukningu einkaneyslu milli ára, auk þess sem atvinnuleysi hefur minnkað og atvinnuþátttaka aukist á tímabilinu. Þetta samband kaupmáttar og einkaneyslu er því með allt öðrum hætti þessa dagana en var í uppsveiflunni fyrir u.þ.b. áratug síðan.

Á árunum 2004-2007 jókst einkaneysla til að mynda að jafnaði þrefalt hraðar en sem nam vexti kaupmáttar launa. Jafnvel þótt tekin sé í reikninginn fólksfjölgun, eignaáhrif og áhrif skattalækkana er ljóst að stór hluti einkaneysluvaxtarins á fyrra tímabilinu var fjármagnaður með aukinni skuldsetningu, enda jukust skuldir heimilanna hratt á þessum tíma. Þessa dagana eru heimilin hins vegar skuldléttari en þau hafa verið í tæpa tvo áratugi, og virðast þau ganga tiltölulega skynsamlega um gleðinnar dyr hvað varðar að eyða umfram efni. 

Við spáðum því í september að vöxtur einkaneyslu myndi nema 8,1% á yfirstandandi ári. Miðað við kaupmáttaraukningu launa, fólksfjöldaþróun og vísbendingar á borð við kortaveltu gæti vöxturinn jafnvel orðið heldur hraðari. Kaupmáttarþróunin er hins vegar til marks um að innstæða virðist vera hjá íslenskum heimilum fyrir þessum vexti og gott betur.

Back